ਡਾ. ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਆਜ਼ਾਦ
ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਬਹੁਤ ਖ਼ਤਰਨਾ ਮੋੜ ਲੈ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਹਵਾ, ਧਰਤੀ, ਪਾਣੀ ਸਭ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰ ਗਏ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸੱਚ ਸਮਝਾਇਆ- ਪੰਜਾਂ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਤੋਂ ਜੀਵਨ ਪਨਪਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਂ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਪਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪੰਜਾਂ ਤੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਿਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਜੇਕਰ ਇਹ ਜੀਵਨਦਾਈ ਤੱਤ ਖੁਦ ਜੀਵਨ ਭਰਪੂਰ ਹੋਣਗੇ ਤਾਂ ਹੀ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਦਾਤੇ ਅਤੇ ਪਾਲਣਹਾਰ ਬਣਨਗੇ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨਦਾਈ ਗੁਣਾਂ ਕਰਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਇਸੇ ਲਈ ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਨ ਨੇ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਵਣੁ ਗੁਰੂ ਪਾਣੀ ਪਿਤਾ ਮਾਤਾ ਧਰਤਿ ਮਹਤੁ ਆਖ ਕੇ ਵੱਡਿਆਇਆ ਹੈ।
ਬੀਤੇ ਕੁੱਝ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਉਲਟ ਆਚਰਣ ਕਰਦਿਆਂ ਗੁਰੂ ਰੂਪ ਹਵਾ, ਪਿਤਾ ਰੂਪ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਰੂਪ ਧਰਤੀ ਦਾ ਸਮੂਲ ਨਾਸ਼ ਮਾਰਨ 'ਤੇ ਤੁਲ ਗਏ ਹਾਂ। ਧਰਤੀ ਵਿਚਲੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਜੀਵ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਲਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਲਾਂਬੂਆਂ ਦੀ ਭੇਂਟ ਚੜਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਾਡੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸਾਡੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ-ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਇੰਨਾ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਦਾ ਨਾਮ-ਓ-ਨਿਸ਼ਾਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਚਦਾ। ਜਿਹੜੇ ਨਦੀਆਂ ਨਾਲੇ 20-30 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਭਰਪੂਰ ਸੋਮੇ ਹੋਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅੱਜ ਸਅਨਤੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਤਿ ਦੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਸੱਖਣੇ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਾਮ ਹੀ ਉਸਦੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਪਦਾ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ, ਜਿਸ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂਆਂ, ਪੀਰਾਂ-ਫ਼ਕੀਰਾਂ ਨੇ ਸਲਾਹਿਆ ਹੋਵੇ। ਜਿਹਨਾਂ ਪਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਕਵੀਆਂ ਅਤੇ ਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਾਇਆ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਪਾਣੀ ਦਾ ਹਾਲ ਇਹ ਹੋਵੇਗਾ ਸ਼ਾਇਦ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਦੇ ਚਿਤਵਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਧਰਤੀ ਵਿਚਲੇ ਜੀਵ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਉਪਜਾਊ ਬਣਾ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਮਾਂ ਦਾ ਦਰਜ਼ਾ ਬਖ਼ਸ਼ਦੇ ਹਨ ਉਹ ਲਗਾਤਾਰ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਮਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੋ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਹੀ ਕਾਫੀ ਹੈ- ਗੰਡੋਏ ਅਤੇ ਸਿਊਂਕ। ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਵਸਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਜੀਵ, ਕੀਟ-ਪਤੰਗੇ ਅਤੇ ਪੰਛੀ ਅੱਜ ਭਾਲਿਆਂ ਨਹੀਂ ਥਿਆਉਂਦੇ। ਜੁਗਨੂੰ ਕਿੱਧਰ ਗਿਆ? ਘੁਮਾਰ ਅਤੇ ਚੀਚਕ ਵਹੁਟੀ ਕਿੱਧਰ ਲੋਪ ਹੋ ਗਏ? ਨਿੱਕੀ ਮਧੂ ਮੱਖੀ ਦਾ ਛੱਤਾ ਲੱਭ ਕੇ ਦਿਖਾਓ! ਚਿੜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੱਤ ਹਜ਼ਾਰ ਲੋਪ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਵੀ ਲੋਪ ਹੋਣ ਕਿਨਾਰੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਸੀ ਚਿੜੀ ਸੀ ਤੇ ਇੱਕ ਸੀ ਕਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵਾਲੀ ਇਸ ਧਰਤੀ ਦੀਆਂ ਚਿੜੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਡਾਰਾਂ ਵੀ ਕਿਧਰੇ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀਆਂ। ਇੱਲਾਂ, ਉੱਲੂ ਤੇ ਬਾਜ ਵਿਰਲੇ ਹੀ ਦਿਖਦੇ ਹਨ, ਚੱਕੀ ਰਾਹਿਆਂ ਦਾ ਵੀ ਇਹੀ ਹਾਲ ਹੈ ਤੇ ਗਿੱਧਾਂ ਦਾ ਤਾਂ ਭੋਗ ਹੀ ਪੈ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਹੈ ਮੌਤ ਦਾ ਤਾਂਡਵ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਹਰ ਦਿਨ ਗੁਰੂਆਂ, ਪੀਰਾਂ ਦੀ ਇਸ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਨੱਚਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਹਰ ਪਲ ਗੁਰਮੁੱਖ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ, ਸਰਬਤ ਦਾ ਭਲਾਂ ਮੰਗਣ ਵਾਲੇ, ਪਾਪ ਤੋਂ ਕੋਹਾਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ, ਸ਼ੁੱਧ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰ ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਮਹਾਂਵੀਰ ਦੀ ਸੰਤਾਨ, ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਮਹਾਤਮਾ ਅਤੇ ਬਾਪੂ ਦਾ ਦਰਜ਼ਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਕੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਵਿਵੇਕ ਕਿੱਥੇ ਹੈ? ਸਾਡਾ ਧਰਮ ਕਿੱਥੇ ਹੈ? ਕੀ ਬਲਿਹਾਰੀ ਕੁਦਰਤ ਵਸਿਆ ਇੱਕ ਰਟਣ ਹੀ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ? ਕਿਸਾਨ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਬਿਨਾਂ ਖੇਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਪਰ ਖੇਤੀ ਦਾ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੰਨਿਆ ਮਾਡਲ ਤਾਂ ਬੀਤੇ ਤੀਹਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਹੀ ਚਲਣ ਵਿੱਚ ਹੈ ਪਰ ਸਾਡਾ ਖੇਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਤਾਂ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਹਰ ਸੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਬਰਬਾਦੀ ਦੇ ਰਾਹ ਪਾਇਆ। ਅਸੀਂ ਭਲੇ ਲੋਕ ਲਾਲਚ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ। ਅਮੀਰ ਹੋਣ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਪਾਪ ਦੇ ਰਾਹ ਤੋਰ ਲਿਆ। ਸਿੱਟਾ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੈ।
ਇਸ ਤਸਵੀਰ ਦੀ ਭਿਆਨਕਤਾ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਅਸੀਂ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਪਾ ਰਹੇ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਚੁੱਪ-ਚਾਪ ਮੌਤ ਦਾ ਇਹ ਤਮਾਸ਼ਾ ਦੇਖਦੇ ਹੀ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਆਓ ਸਮੁੱਚੀ ਕਾਇਨਾਤ ਉੱਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਖੇਤੀ ਦੇ ਮਾੜੇ ਅਸਰਾਂ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਝਾਤੀ ਮਾਰੀਏ:
ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਹਤ ਉੱਤੇ ਅਸਰ:
ਅੱਜ ਪੰਜਾਬੀ ਬਿਮਾਰਾਂ ਦੀ ਕੌਮ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਜਿਹਨਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਸਿਹਤਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਜਿਹੜੀਆਂ ਸਿਹਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਸਨ ਅੱਜ ਬੀਤੇ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋ ਨਿੱਬੜੀਆਂ ਹਨ। ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਕੋਟਾ ਵੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਪਾ ਰਿਹਾ। ਸਾਡੇ ਨੌਜਵਾਨ ਫ਼ੋਜ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਮਾਪਦੰਡਾ 'ਤੇ ਪੂਰੇ ਨਹੀਂ ਉੱਤਰਦੇ। ਇਹਨਾਂ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਅਸਰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:
1. ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਰੋਗ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧੀ ਤਾਕਤ:ਕਮਜ਼ੋਰ ਪੈਂਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਰੋਗ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧੀ ਤਾਕਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਾਨੂੰ ਅਨੇਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਰੋਗ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹੀ ਆਪਣਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਜ਼ੁਕਾਮ ਲੱਗਣਾ, ਵਾਇਰਲ ਬੁਖ਼ਾਰ ਹੋਣਾ, ਕਾਲਾ ਪੀਲੀਆ ( ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਬੀ, ਸੀ, ਈ), ਛੋਟੀ ਮਾਤਾ, ਜਨੇਊ, ਡੇਂਗੂ, ਚਿਕਨ ਗੁਣੀਆਂ, ਫਲੂ, ਦਿਮਾਗੀ ਬੁਖ਼ਾਰ, ਚਮੜੀ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਏਡਜ਼ ਅਤੇ ਭਾਂਤ-ਭਾਂਤ ਕਿੰਨੀਆਂ ਹੀ ਹੋਰ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨਾਂ ਹੁਣ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵੱਧ ਤੀਬਰਤਾ ਨਾਲ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਆਪਣਾ ਅਸਰ ਵਿਖਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਰੀਰ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਗ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਸਹੀ ਕੰਮ ਨਾ ਕਰਨ ਕਾਰਨ ਕੁੱਝ ਵਾਇਰਸ ਸਰੀਰ 'ਤੇ ਭਾਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਕਰਕੇ ਕੈਂਸਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿੱਗਿਆਨਿਕ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਕੈਂਸਰ ਸੈੱਲ ਅਕਸਰ ਹੀ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਬਣਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਸਰੀਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਮਜਬੂਤ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਕੈਂਸਰ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
2. ਜਨਣ ਅੰਗਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਜਨਣ ਸਿਹਤ ਉੱਤੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵ: ਸਾਡੇ ਜਨਣ ਅੰਗਾਂ ਪ੍ਰਜਨਣ ਕਿਰਿਆ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਸਰੀਰ ਮਾਂ ਦੇ ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਹੁਤ ਸੋਹਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਹੀ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 9-10 ਸਾਲ ਦੀਆਂ ਬੱਚੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਹਵਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣਾ ਜਾਂ ਛਾਤੀ ਦੀਆਂ ਗੱਠਾਂ ਬਣਨਾ, ਮੁੰਡਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਵਾਨੀ ਦੀ ਆਮਦ ਲੇਟ ਹੋਣੀ, ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਹਵਾਰੀ ਸਬੰਧੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਵਧਣਾ, ਅੰਡਕੋਸ਼ਾਂ ਜਾਂ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਦੀਆਂ ਗੱਠਾਂ-ਰਸੌਲੀਆਂ ਦਾ ਵਧਣਾ, ਬੇਔਲਾਦ ਜੋੜਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵਾਧਾ, ਗਰਭ ਡਿੱਗ ਜਾਣਾ, ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੱਚੇ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋ ਜਾਣਾ, ਮਰੇ ਹੋਏ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾਂ ਜਾਂ ਜੰਮਣ ਉਪਰੰਤ ਕੁੱਝ ਹੀ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਮਰ ਜਾਣਾ, ਮਰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘਟਣਾ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਅਲਾਮਤਾਂ ਪਿਛਲੇ ਵੀਹਾਂ-ਤੀਹਾਂ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਕਈ ਗੁਣਾਂ ਵਧ ਗਈਆਂ ਹਨ।
ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਰੇਕ ਪਿੰਡ 5 ਤੋਂ 20 ਜੋੜੇ ਬੇਔਲਾਦ ਪਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇੰਨੇ ਕੁ ਹੀ ਅਜਿਹੇ ਜੋੜੇ ਵੀ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗੇ-ਮਹਿੰਗੇ ਇਲਾਜ਼ ਕਰਵਾ ਕੇ ਹੀ ਔਲਾਦ ਦਾ ਸੁਖ ਨਸੀਬ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਲਗਪਗ 20 ਤੋਂ 50 ਫੀਸਦੀ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਚਾ ਠਹਿਰਣ ਉਪਰੰਤ ਗਰਭਪਾਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਹਿਰ ਡਾਕਟਰਾਂ ਤੋਂ ਹਾਰਮੋਨਜ ਦੇ ਟੀਕੇ ਲਵਾਉਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। 40 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੇ ਅੱਧਿਓਂ ਵੱਧ ਮਰਦ ਸੈਕਸ ਪੱਖੋਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹਨ। ਉਹ ਗੋਲੀਆਂ-ਕੈਪਸੂਲ ਖਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਈਨ ਬਚਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪੋਤੇ ਦੇ ਵੀਰਯ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦਾਦੇ ਦੇ ਵੇਲਿਆਂ ਮੁਕਾਬਲੇ ਅੱਧੀ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ।
3. ਜਮਾਂਦਰੂ ਨੁਕਸ: ਇਹਨਾਂ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਮਾੜੇ ਅਸਰਾਂ ਕਾਰਨ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਹੀ ਜਮਾਂਦਰੂ ਨੁਕਸ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਜ਼ਹਿਰ ਮਾੜਾ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਜਮਾਂਦਰੂ ਅਪੰਗ ਅਤੇ ਮੰਦਬੁੱਧੀ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬੀਤੇ ਵੀਹ-ਤੀਹ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਗੁਣਾ ਵਧ ਗਈ ਹੈ। ਅੱਜ ਹਰੇਕ ਪਿੰਡ ਵਿਚ 5 ਤੋਂ 20 ਬੱਚੇ ਗੰਭੀਰ ਕਿਸਮ ਦੀ ਮੰਦਬੁੱਧੀ ਅਪੰਗਤਾ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਕਾਰਨ ਗੰਭੀਰ ਮੰਦਬੁੱਧੀ ਬੱਚੇ ਪਿੱਛੇ ਦਸ ਦਰਮਿਆਨੇ ਜਾਂ ਹਲਕੇ ਮੰਦਬੁਧੀ ਬੱਚੇ ਜਨਮ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਵਿਅਕਤੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸਿਰਫ ਮਾਹਿਰ ਹੀ ਪਛਾਣ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਲੋਕ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਭੋਲਾ, ਨਲਾਇਕ, ਵਿਗੜਿਆ, ਅੜੀਅਲ, ਲੜਾਕਾ, ਗੁੱਸੇਖੋਰ, ਪੰਗੇਬਾਜ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹੋਰ ਖਿਤਾਬਾਂ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜ਼ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ ਵੀ ਉਸਦੀ ਅਸਲ ਸਥਿਤੀ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
4. ਦਿਮਾਗ ਅਤੇ ਨਸ-ਨਾੜੀਆਂ ਦੇ ਰੋਗ: ਦਿਮਾਗ ਨਸ-ਨਾੜੀਆਂ ਸਬੰਧੀ ਰੋਗਾਂ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਭਰਮਾਰ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਨਪੀ ਚਿੰਤਾ, ਟੈਂਸਨਾਂ, ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ, ਆਤਮਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਲੜਾਈ-ਝਗੜੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਖਾ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਸੇਵਨ ਅਤੇ ਜੁਰਮਾਂ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਵੀ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗਾਂ ਦਾ ਹੀ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਸਿੱਟਾ ਹਨ। ਦਿਮਾਗ, ਨਮ-ਨਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਸੋਚ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੋਹਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ਇਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਖ਼ਤਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਨਾਲ ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਵੇ :
ਪਹਿਲਾਂ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਾਇਪਾਂ ਲੈੱਡ ਤੋਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ੍ਰ੍ਰ੍ਰਸਨ। ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲਣ ਕਾਰਨ ਲੈੱਡ ਦੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇਪਣ ਨੇ ਸਾਰੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਾਸੀਆਂ ਉੱਤੇ ਮਾਰੂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ। ਜਦੋਂ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਟੈਸਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਜ਼ਹਿਰ ਦੀ ਜਦ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗੀ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ਼ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗੀਆਂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈੱਡ ਦੇ ਜ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਐਲਾਨਿਆ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਕਿ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗਾਂ, ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਵਧਦੇ ਜ਼ੁਰਮਾਂ ਪਿੱਛੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦਾ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾਪਣ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
5. ਦਮਾ ਅਤੇ ਭਾਂਤ-ਭਾਂਤ ਦੀਆਂ ਅਲੈਰਜ਼ੀਆਂ: ਹੁਣ ਇਹ ਜਾਣਿਆ-ਪਛਾਣਿਆ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਦਮਾ ਅਤੇ ਐਲਰਜ਼ੀਆਂ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਘੁਸ ਚੁੱਕੇ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਤੀਹਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
6. ਜਿਗਰ, ਪਿੱਤਾ, ਗੁਰਦੇ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ: ਜਿਗਰ, ਪਿੱਤਾ ਅਤੇ ਗੁਰਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵੀ ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਚਲੇ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦਾ ਗੂੜਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਵਿੱਗਿਆਨੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਿੱਧ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
7. ਮੋਟਾਪਾ: ਮੋਟਾਪਾ, ਸ਼ੂਗਰ, ਦਿਲ ਅਤੇ ਲਹ ਨਾੜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਿਹਾ ਭਾਰੀ ਵਾਧੇ ਪਿੱਛੇ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਰੋਲ ਹੈ।
8. ਹੱਡੀਆਂ, ਜੋੜਾਂ ਅਤੇ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ: ਸਰੀਰ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਸਬੰਧੀ ਬਿਮਾਰੀਆਂ-ਤਕਲੀਫ਼ਾਂ ਦਾ ਹੜ ਹੀ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹੱਡੀਆਂ ਦਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਮਾਮੂਲੀ ਜਿਹੀ ਸੱਟ ਨਾਲ ਹੀ ਟੁੱਟ ਜਾਣਾ ਆਮ ਵਰਤਾਰਾ ਹੋ ਨਿੱਬੜਿਆ ਹੈ। ਚਮੜੀ ਅਤੇ ਵਾਲਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਭਾਰੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲ ਚਿੱਟੇ ਹੋਣਾ ਇੱਕ ਆਮ ਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਚਮੜੀ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਅੰਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੇ। ਇਹ ਸਭ ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਕਾਰਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
9. ਖੂਨ ਦੀ ਘਾਟ: ਅੱਜ ਪੂਰਾ ਖੂਨ (ਮਰਦਾਂ ਵਿੱਚ 15-16 ਗ੍ਰਾਮ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ 13-14 ਗ੍ਰਾਮ) ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਮਰਦਾਂ ਵਿੱਚ 10-12 ਗ੍ਰਾਮ, ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖੂਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 8-10 ਗ੍ਰਾਮ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਅੱਜ ਤੋਂ 20 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਲਗ ਮਰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੀਮੀਆ ਵਿਰਲਾ ਹੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਹੁਣ ਆਮ ਹੈ। ਖੇਤੀ ਰਾਹੀਂ ਖ਼ੁਰਾਕ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਪੈਸਟੀਸਾਈਡ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਖੂਨ ਨਹੀਂ ਬਣਨ ਦਿੰਦੇ।
10. ਕੈਂਸਰ: ਪਿਛਲੇ ਤੀਹਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੈਂਸਰ ਨਾਲ ਮੌਤਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਵਰਤਾਰਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।
11. ਜੀਨਾਂ ਦਾ ਵਿਗਾੜ: ਪੈਸਟੀਸਾਈਡਜ਼ ਦੇ ਮਾਰੂ ਅਸਰ ਸਿਰਫ ਮੌਜੂਦਾ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ। ਸਗੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਰੋਗੀ ਕਰਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜ਼ਹਿਰ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਨਜ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਗਾੜ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੈਨੇਟਿਨ ਮਿਊਟੇਸ਼ਨ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ, ਅਪਾਹਿਜ਼ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਪੀ ਜੀ ਆਈ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀਆਂ ਖੋਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਜੀਨ ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਖਰਾਬ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਵੱਡੇ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਹਨ।
12. ਉਮਰ ਦਾ ਘਟ ਜਾਣਾ: ਬਹੁਤ ਲੋਕ ਅਜਿਹੇ ਹੁੰਦੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੋਈ ਰੋਗ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਚੁੱਪ-ਚੁਪੀਤੇ ਹੀ ਦਸ-ਵੀਹ ਸਾਲ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
13. ਪਾਲਤੂ ਡੰਗਰਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ: ਪਾਲਤੂ ਡੰਗਰਾਂ, ਆਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਮਾਰੂ ਅਸਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੱਖ ਦਿਸ ਰਹੇ ਹਨ। ਗਾਵਾਂ, ਮੱਝਾਂ ਅਤੇ ਘੋੜੀਆਂ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਫੰਡਰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਬਹੁਤ ਵਧ ਗਿਆ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ 'ਤੇ ਹੀ ਗਰਭ ਠਹਿਰਦਾ ਹੈ। ਗਰਭ ਠਹਿਰਣ ਉਪਰੰਤ ਕੱਚਾ ਗਰਭ ਗਿਰਨ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵੀ ਆਮ ਹੀ ਹੈ। ਜੰਮਣ ਸਮੇਂ ਬੱਚੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵੀ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਦੁੱਧ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵੀਹ-ਤੀਹ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 25-30% ਘਟੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਵੇਰਿਆਂ ਦੇ ਸੂਏ ਵੀ ਇੰਨੇ ਹੀ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਘਟ ਗਈ ਹੈ। ਡੰਗਰਾਂ ਦੇ ਬਿਮਾਰ ਹੋਣ ਦੀ ਦਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵਧ ਗਈ ਹੈ। ਮਨੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਡੰਗਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਗਾਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੁਰਗੀਆਂ ਅੰਡੇ ਨਹੀਂ ਜਾਂ ਘੱਟ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅੰਡਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬੱਚੇ ਘੱਟ ਨਿੱਕਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਬੱਚੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮੁਰਗੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵੀ ਆਮ ਹਨ। ਜੰਗਲੀ ਪੰਛੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਨਣ ਕਿਰਿਆ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਘਟ ਰਹੀ ਹੈ।
ਜੇਕਰ ਦੁਧਾਰੂ ਅਤੇ ਅੰਡੇ ਮੀਟ ਵਾਲੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਂਲ ਭਰੇ ਹੋਣਗੇ ਜਾਂ ਉਹ ਰੋਗਾਂ ਦੇ ਮਾਰੇ ਹੋਣਗੇ ਤਾਂ ਕੀ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਵਸਤਾਂ ਸਾਡੀ ਸਿਹਤ ਬਣਾਉਣਗੇ ਜਾਂ ਵਿਗਾੜਨਗੇ?
14. ਬਨਸਪਤੀ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਉਤੇ ਪਏ ਅਸਰ: ਜਿੱਥੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਉੱਥੇ ਹੀ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਜੈਵ ਭਿੰਨਤਾ ਦਾ ਵੀ ਨਾਸ਼ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਲੋਪ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਸਿਰਫ ਕਣਕ, ਚਾਵਲ ਦੇ ਫਸਲੀ ਚੱਕਰ ਅਤੇ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੀ ਵਰਤੋਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਭੋਜਨ ਲਈ ਕੰਮ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਦਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪੂਰੀ ਭੋਜਨ ਲੜੀ ਤਹਿਸ-ਨਹਿਸ਼ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਪੂਰਾ ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਖੜਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਦਵਾਈਆਂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਭਰੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ ਤਾਂ ਕੀ ਉਹਨ ਦਵਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਣਗੇ? ਲੋਕ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਐਲੋਪੈਥਿਕ ਦਵਾਈਆਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਿ ਖੁਦ ਗੰਦੇ ਜ਼ਹਿਰ ਹਨ। ਸਾਡਾ ਭੋਜਨ ਸਾਡੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰਖਵਾਲਾ ਹੈ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦਾ ਸਮੂਲ ਨਾਸ਼ ਸਾਡੇ ਲਈ ਖ਼ਤਰੇ ਦੀ ਵੱਡੀ ਘੰਟੀ ਹੈ। ਇਹ ਹੀ ਤੱਥ ਦੁਧਾਰੂ ਡੰਗਰਾਂ ਦੇ ਭੋਜਨ 'ਤੇ ਵੀ ਇੰਨਬਿੰਨ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਕੈਮੀਕਲ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਪੌਦਿਆਂ ਸਾਡੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਜ਼ਹਿਰ ਘੋਲੇ ਹਨ ਉੱਥੇ ਹੀ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਬੇਹੱਦ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਗਾਇਬ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਅਸੀਂ ਅਨੇਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਲੋਪ ਹੋਏ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਹਿਰ ਕੱਢਣ ਦੀ ਸਮਰਥਾ ਸੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਵਾਂਝੇ ਹੋ ਗਏ ਹਾਂ।
ਕੈਮੀਕਲ ਖੇਤੀ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਅਤੇ ਸੂਖਮ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਪੌਦਿਆਂ ਅੰਦਰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤ ਬਖ਼ਸ਼ਣ ਦੀ ਸਮਰਥਾ ਘਟ ਗਈ ਹੈ। ਜਿਹਨਾਂ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਨਦੀਨ ਆਖ ਕੇ ਮਾਰ ਸੁੱਟਿਆ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਮਹਿਰੂਮ ਹੋ ਗਏ ਹਾਂ। ਇਹ ਪੌਦੇ (ਨਦੀਨ) ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ'ਤੇ ਸਾਡੇ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰਹਿਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਹੋ ਗਏ ਹਾਂ।
15. ਪਾਣੀ, ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਹਵਾ ਦੀ ਸਿਹਤ: ਸਮੂਹ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਧਰਤੀ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਹਵਾ ਦੀ ਸਿਹਤ ਨਾਲੋਂ ਤੋੜ ਕੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਜੇਕਰ ਧਰਤੀ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਹਵਾ ਦੀ ਸਿਹਤ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਅੱਜ ਸਾਡੀ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰ ਪਏ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਅਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਨੇ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਉਹ ਦਿਨ-ਬ-ਦਿਨ ਮੁਰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨਦਾਈ ਸ਼ਕਤੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਪੈਂਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਸੋ ਇਹਨਾਂ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੇ ਸਨਮੁੱਖ ਮਨੁੱਖ ਸਮੇਤ ਸਮੂਹ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਬਿਮਾਰ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਉਮਰ ਭੋਗਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੌਤ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਣਾ ਸੁਭਾਵਿਕ ਵਰਾਤਾਰਾ ਹੈ।
ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਕਟਾਈ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬਰਸਾਤਾਂ ਘਟ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਧਰਤੀ ਹੇਠਲਾ ਪਾਣੀ ਮੁੱਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤੀਹ, ਸੱਤਰ ਅਤੇ ਡੇਢ ਸੌ ਫੁੱਟ ਵਾਲੇ ਪੱਤਣ ਸੁਕ ਚੱਲੇ ਹਨ। ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਵਗਦੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪਾਣੀਆਂ ਨੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਨਿਰਮਲ ਪਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਕਰ ਛੱਡਿਆ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਡੂੰਘੇ ਪੱਤਣ 'ਤੇ ਜਿਹੜਾ ਪਾਣੀ ਬਚਿਆ ਹੈ ਉਹ ਭਾਰਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਪੀਣ ਲਈ ਹੀ ਕਾਰਗਰ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਹੀ। ਡੂੰਘੇ ਪੱਤਣਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਤਾਂ ਪੈਟਰੋਲ ਵਾਂਗ ਕਰੋੜਾਂ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਿੰਨਾਂ ਕੁ ਚਿਰ ਚੱਲੇਗਾ? ਕੈਮੀਕਲ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰ ਕੇ ਜੀਰੀ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਦੇ ਢੰਗ ਨੇ ਧਰਤੀ ਬਹੁਤ ਸਖਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਜਿਹਦੇ ਕਾਰਨ ਸੁੱਕੇ ਪੱਤਣ ਭਰਦੇ ਨਹੀਂ, ਧਰਤੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਘਟ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਕੈਮੀਕਲ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਜਿਉਂਦੇ ਰੱਖਣ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕਾਰਗਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨਹੀਂ ਦਿਖ ਰਹੀਆਂ। ਜਿਹੜੇ ਜੀਵ ਧਰਤੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਲਗਾਤਾਰ ਮਾਰਦ ਚਲੇ ਆ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਜੈਵਿਕ ਮਾਦੇ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਪੱਤੇ, ਘਾਹ-ਫੂਸ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸਾੜ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਨਿਯਮ ਹੈ ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਪੈਦਾਵਾਰ ਕੀਤੀ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਇਸਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਨਿਯਮ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪੌਦਿਆਂ-ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਮੋੜਨੀ ਅਤੇ ਉਸਨਨੂੰ ਗਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦੇ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਦੋਹੇਂ ਹੀ ਖਤਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਧਰਤੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਨਿਰੰਤਰ ਘਟਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਉੱਗੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਾਧੇ-ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੋਈ 32 ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਚਾਹੀਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਰਸਾਇਣਕ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨ ਤਿੰਨ ਤਾਂ ਨਕਲੀ (ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ, ਫਾਸਫੋਰਸ ਅਤੇ ਪੋਟਾਸ਼) ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਕਾਰਬਨ ਪੌਦੇ ਹਵਾ 'ਚੋਂ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਬਾਕੀ ਬਚੇ 28 ਕਿੱਥੋਂ ਆਉਣਗੇ?ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਇਹ ਤੱਤ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਉਪਲਭਧ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸੂਖਮ ਜੀਵ ਨੇ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿ ਅਸੀਂ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ, ਕੀੜੇਮਾਰ ਅਤੇ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਵਰਤ ਕੇ ਲਗਾਤਾਰ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਅੱਜ ਸਾਡੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਆ ਗਈ ਹੈ।
ਇਹ ਸਾਡੇ ਪਿਆਰੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਭਿਆਨਕ ਤਸਵੀਰ ਦੀ ਇੱਕ ਓਪਰੀ ਜਿਹੀ ਝਲਕ ਪੂਰੀ ਤਸਵੀਰ ਤਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਭਿਆਨਕ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਵਰਤਮਾਨ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮੌਤਾਂ ਦੇ ਦਰਦ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹੈ, ਭਾਵੀ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਧੁੰਦਲਾ ਹੈ, ਕੁਦਰਤ ਉੱਤੇ ਵੱਡੇ ਜੁਲਮ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਮਨੁੱਖਤਾ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਕੁ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਵਾਰਥੀ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਬਲੀ ਦਾ ਬੱਕਰਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
“ਜਬੈ ਬਾਣ ਲਾਗੇ ਤਬੈ ਰੋਸ ਜਾਗੇ।” ਬਾਣਾਂ ਨਾਲ ਵਿੰਨੀ ਇਸ ਪੰਜਾਬੀ ਕੌਮ ਦਾ ਰੋਸ ਕਿੱਥੇ ਹੈ? ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਬਾਣ ਦੇਖਣ ਲਈ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਅੱਖ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਆਓ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸੱਚ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰੀਏ। ਹੱਲ ਤਾਂ ਲੋਕ ਖੁਦ ਹੀ ਕੱਢ ਲੈਣਗੇ, ਆਮੀਨ!
ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਬਹੁਤ ਖ਼ਤਰਨਾ ਮੋੜ ਲੈ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਹਵਾ, ਧਰਤੀ, ਪਾਣੀ ਸਭ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰ ਗਏ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸੱਚ ਸਮਝਾਇਆ- ਪੰਜਾਂ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਤੋਂ ਜੀਵਨ ਪਨਪਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਂ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਪਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪੰਜਾਂ ਤੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਿਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਜੇਕਰ ਇਹ ਜੀਵਨਦਾਈ ਤੱਤ ਖੁਦ ਜੀਵਨ ਭਰਪੂਰ ਹੋਣਗੇ ਤਾਂ ਹੀ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਦਾਤੇ ਅਤੇ ਪਾਲਣਹਾਰ ਬਣਨਗੇ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨਦਾਈ ਗੁਣਾਂ ਕਰਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਇਸੇ ਲਈ ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਨ ਨੇ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਵਣੁ ਗੁਰੂ ਪਾਣੀ ਪਿਤਾ ਮਾਤਾ ਧਰਤਿ ਮਹਤੁ ਆਖ ਕੇ ਵੱਡਿਆਇਆ ਹੈ।
ਬੀਤੇ ਕੁੱਝ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਉਲਟ ਆਚਰਣ ਕਰਦਿਆਂ ਗੁਰੂ ਰੂਪ ਹਵਾ, ਪਿਤਾ ਰੂਪ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਰੂਪ ਧਰਤੀ ਦਾ ਸਮੂਲ ਨਾਸ਼ ਮਾਰਨ 'ਤੇ ਤੁਲ ਗਏ ਹਾਂ। ਧਰਤੀ ਵਿਚਲੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਜੀਵ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਲਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਲਾਂਬੂਆਂ ਦੀ ਭੇਂਟ ਚੜਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਾਡੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸਾਡੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ-ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਇੰਨਾ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਦਾ ਨਾਮ-ਓ-ਨਿਸ਼ਾਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਚਦਾ। ਜਿਹੜੇ ਨਦੀਆਂ ਨਾਲੇ 20-30 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਭਰਪੂਰ ਸੋਮੇ ਹੋਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅੱਜ ਸਅਨਤੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਤਿ ਦੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਸੱਖਣੇ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਾਮ ਹੀ ਉਸਦੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਪਦਾ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ, ਜਿਸ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂਆਂ, ਪੀਰਾਂ-ਫ਼ਕੀਰਾਂ ਨੇ ਸਲਾਹਿਆ ਹੋਵੇ। ਜਿਹਨਾਂ ਪਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਕਵੀਆਂ ਅਤੇ ਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਾਇਆ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਪਾਣੀ ਦਾ ਹਾਲ ਇਹ ਹੋਵੇਗਾ ਸ਼ਾਇਦ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਦੇ ਚਿਤਵਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਧਰਤੀ ਵਿਚਲੇ ਜੀਵ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਉਪਜਾਊ ਬਣਾ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਮਾਂ ਦਾ ਦਰਜ਼ਾ ਬਖ਼ਸ਼ਦੇ ਹਨ ਉਹ ਲਗਾਤਾਰ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਮਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੋ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਹੀ ਕਾਫੀ ਹੈ- ਗੰਡੋਏ ਅਤੇ ਸਿਊਂਕ। ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਵਸਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਜੀਵ, ਕੀਟ-ਪਤੰਗੇ ਅਤੇ ਪੰਛੀ ਅੱਜ ਭਾਲਿਆਂ ਨਹੀਂ ਥਿਆਉਂਦੇ। ਜੁਗਨੂੰ ਕਿੱਧਰ ਗਿਆ? ਘੁਮਾਰ ਅਤੇ ਚੀਚਕ ਵਹੁਟੀ ਕਿੱਧਰ ਲੋਪ ਹੋ ਗਏ? ਨਿੱਕੀ ਮਧੂ ਮੱਖੀ ਦਾ ਛੱਤਾ ਲੱਭ ਕੇ ਦਿਖਾਓ! ਚਿੜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੱਤ ਹਜ਼ਾਰ ਲੋਪ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਵੀ ਲੋਪ ਹੋਣ ਕਿਨਾਰੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਸੀ ਚਿੜੀ ਸੀ ਤੇ ਇੱਕ ਸੀ ਕਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵਾਲੀ ਇਸ ਧਰਤੀ ਦੀਆਂ ਚਿੜੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਡਾਰਾਂ ਵੀ ਕਿਧਰੇ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀਆਂ। ਇੱਲਾਂ, ਉੱਲੂ ਤੇ ਬਾਜ ਵਿਰਲੇ ਹੀ ਦਿਖਦੇ ਹਨ, ਚੱਕੀ ਰਾਹਿਆਂ ਦਾ ਵੀ ਇਹੀ ਹਾਲ ਹੈ ਤੇ ਗਿੱਧਾਂ ਦਾ ਤਾਂ ਭੋਗ ਹੀ ਪੈ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਹੈ ਮੌਤ ਦਾ ਤਾਂਡਵ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਹਰ ਦਿਨ ਗੁਰੂਆਂ, ਪੀਰਾਂ ਦੀ ਇਸ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਨੱਚਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਹਰ ਪਲ ਗੁਰਮੁੱਖ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ, ਸਰਬਤ ਦਾ ਭਲਾਂ ਮੰਗਣ ਵਾਲੇ, ਪਾਪ ਤੋਂ ਕੋਹਾਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ, ਸ਼ੁੱਧ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰ ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਮਹਾਂਵੀਰ ਦੀ ਸੰਤਾਨ, ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਮਹਾਤਮਾ ਅਤੇ ਬਾਪੂ ਦਾ ਦਰਜ਼ਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਕੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਵਿਵੇਕ ਕਿੱਥੇ ਹੈ? ਸਾਡਾ ਧਰਮ ਕਿੱਥੇ ਹੈ? ਕੀ ਬਲਿਹਾਰੀ ਕੁਦਰਤ ਵਸਿਆ ਇੱਕ ਰਟਣ ਹੀ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ? ਕਿਸਾਨ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਬਿਨਾਂ ਖੇਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਪਰ ਖੇਤੀ ਦਾ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੰਨਿਆ ਮਾਡਲ ਤਾਂ ਬੀਤੇ ਤੀਹਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਹੀ ਚਲਣ ਵਿੱਚ ਹੈ ਪਰ ਸਾਡਾ ਖੇਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਤਾਂ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਹਰ ਸੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਬਰਬਾਦੀ ਦੇ ਰਾਹ ਪਾਇਆ। ਅਸੀਂ ਭਲੇ ਲੋਕ ਲਾਲਚ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ। ਅਮੀਰ ਹੋਣ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਪਾਪ ਦੇ ਰਾਹ ਤੋਰ ਲਿਆ। ਸਿੱਟਾ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੈ।
ਇਸ ਤਸਵੀਰ ਦੀ ਭਿਆਨਕਤਾ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਅਸੀਂ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਪਾ ਰਹੇ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਚੁੱਪ-ਚਾਪ ਮੌਤ ਦਾ ਇਹ ਤਮਾਸ਼ਾ ਦੇਖਦੇ ਹੀ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਆਓ ਸਮੁੱਚੀ ਕਾਇਨਾਤ ਉੱਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਖੇਤੀ ਦੇ ਮਾੜੇ ਅਸਰਾਂ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਝਾਤੀ ਮਾਰੀਏ:
ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਹਤ ਉੱਤੇ ਅਸਰ:
ਅੱਜ ਪੰਜਾਬੀ ਬਿਮਾਰਾਂ ਦੀ ਕੌਮ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਜਿਹਨਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਸਿਹਤਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਜਿਹੜੀਆਂ ਸਿਹਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਸਨ ਅੱਜ ਬੀਤੇ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋ ਨਿੱਬੜੀਆਂ ਹਨ। ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਕੋਟਾ ਵੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਪਾ ਰਿਹਾ। ਸਾਡੇ ਨੌਜਵਾਨ ਫ਼ੋਜ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਮਾਪਦੰਡਾ 'ਤੇ ਪੂਰੇ ਨਹੀਂ ਉੱਤਰਦੇ। ਇਹਨਾਂ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਅਸਰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:
1. ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਰੋਗ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧੀ ਤਾਕਤ:ਕਮਜ਼ੋਰ ਪੈਂਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਰੋਗ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧੀ ਤਾਕਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਾਨੂੰ ਅਨੇਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਰੋਗ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹੀ ਆਪਣਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਜ਼ੁਕਾਮ ਲੱਗਣਾ, ਵਾਇਰਲ ਬੁਖ਼ਾਰ ਹੋਣਾ, ਕਾਲਾ ਪੀਲੀਆ ( ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਬੀ, ਸੀ, ਈ), ਛੋਟੀ ਮਾਤਾ, ਜਨੇਊ, ਡੇਂਗੂ, ਚਿਕਨ ਗੁਣੀਆਂ, ਫਲੂ, ਦਿਮਾਗੀ ਬੁਖ਼ਾਰ, ਚਮੜੀ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਏਡਜ਼ ਅਤੇ ਭਾਂਤ-ਭਾਂਤ ਕਿੰਨੀਆਂ ਹੀ ਹੋਰ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨਾਂ ਹੁਣ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵੱਧ ਤੀਬਰਤਾ ਨਾਲ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਆਪਣਾ ਅਸਰ ਵਿਖਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਰੀਰ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਗ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਸਹੀ ਕੰਮ ਨਾ ਕਰਨ ਕਾਰਨ ਕੁੱਝ ਵਾਇਰਸ ਸਰੀਰ 'ਤੇ ਭਾਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਕਰਕੇ ਕੈਂਸਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿੱਗਿਆਨਿਕ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਕੈਂਸਰ ਸੈੱਲ ਅਕਸਰ ਹੀ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਬਣਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਸਰੀਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਮਜਬੂਤ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਕੈਂਸਰ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
2. ਜਨਣ ਅੰਗਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਜਨਣ ਸਿਹਤ ਉੱਤੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵ: ਸਾਡੇ ਜਨਣ ਅੰਗਾਂ ਪ੍ਰਜਨਣ ਕਿਰਿਆ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਸਰੀਰ ਮਾਂ ਦੇ ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਹੁਤ ਸੋਹਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਹੀ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 9-10 ਸਾਲ ਦੀਆਂ ਬੱਚੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਹਵਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣਾ ਜਾਂ ਛਾਤੀ ਦੀਆਂ ਗੱਠਾਂ ਬਣਨਾ, ਮੁੰਡਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਵਾਨੀ ਦੀ ਆਮਦ ਲੇਟ ਹੋਣੀ, ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਹਵਾਰੀ ਸਬੰਧੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਵਧਣਾ, ਅੰਡਕੋਸ਼ਾਂ ਜਾਂ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਦੀਆਂ ਗੱਠਾਂ-ਰਸੌਲੀਆਂ ਦਾ ਵਧਣਾ, ਬੇਔਲਾਦ ਜੋੜਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵਾਧਾ, ਗਰਭ ਡਿੱਗ ਜਾਣਾ, ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੱਚੇ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋ ਜਾਣਾ, ਮਰੇ ਹੋਏ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾਂ ਜਾਂ ਜੰਮਣ ਉਪਰੰਤ ਕੁੱਝ ਹੀ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਮਰ ਜਾਣਾ, ਮਰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘਟਣਾ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਅਲਾਮਤਾਂ ਪਿਛਲੇ ਵੀਹਾਂ-ਤੀਹਾਂ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਕਈ ਗੁਣਾਂ ਵਧ ਗਈਆਂ ਹਨ।
ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਰੇਕ ਪਿੰਡ 5 ਤੋਂ 20 ਜੋੜੇ ਬੇਔਲਾਦ ਪਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇੰਨੇ ਕੁ ਹੀ ਅਜਿਹੇ ਜੋੜੇ ਵੀ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗੇ-ਮਹਿੰਗੇ ਇਲਾਜ਼ ਕਰਵਾ ਕੇ ਹੀ ਔਲਾਦ ਦਾ ਸੁਖ ਨਸੀਬ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਲਗਪਗ 20 ਤੋਂ 50 ਫੀਸਦੀ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਚਾ ਠਹਿਰਣ ਉਪਰੰਤ ਗਰਭਪਾਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਹਿਰ ਡਾਕਟਰਾਂ ਤੋਂ ਹਾਰਮੋਨਜ ਦੇ ਟੀਕੇ ਲਵਾਉਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। 40 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੇ ਅੱਧਿਓਂ ਵੱਧ ਮਰਦ ਸੈਕਸ ਪੱਖੋਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹਨ। ਉਹ ਗੋਲੀਆਂ-ਕੈਪਸੂਲ ਖਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਈਨ ਬਚਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪੋਤੇ ਦੇ ਵੀਰਯ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦਾਦੇ ਦੇ ਵੇਲਿਆਂ ਮੁਕਾਬਲੇ ਅੱਧੀ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ।
3. ਜਮਾਂਦਰੂ ਨੁਕਸ: ਇਹਨਾਂ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਮਾੜੇ ਅਸਰਾਂ ਕਾਰਨ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਹੀ ਜਮਾਂਦਰੂ ਨੁਕਸ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਜ਼ਹਿਰ ਮਾੜਾ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਜਮਾਂਦਰੂ ਅਪੰਗ ਅਤੇ ਮੰਦਬੁੱਧੀ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬੀਤੇ ਵੀਹ-ਤੀਹ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਗੁਣਾ ਵਧ ਗਈ ਹੈ। ਅੱਜ ਹਰੇਕ ਪਿੰਡ ਵਿਚ 5 ਤੋਂ 20 ਬੱਚੇ ਗੰਭੀਰ ਕਿਸਮ ਦੀ ਮੰਦਬੁੱਧੀ ਅਪੰਗਤਾ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਕਾਰਨ ਗੰਭੀਰ ਮੰਦਬੁੱਧੀ ਬੱਚੇ ਪਿੱਛੇ ਦਸ ਦਰਮਿਆਨੇ ਜਾਂ ਹਲਕੇ ਮੰਦਬੁਧੀ ਬੱਚੇ ਜਨਮ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਵਿਅਕਤੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸਿਰਫ ਮਾਹਿਰ ਹੀ ਪਛਾਣ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਲੋਕ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਭੋਲਾ, ਨਲਾਇਕ, ਵਿਗੜਿਆ, ਅੜੀਅਲ, ਲੜਾਕਾ, ਗੁੱਸੇਖੋਰ, ਪੰਗੇਬਾਜ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹੋਰ ਖਿਤਾਬਾਂ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜ਼ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ ਵੀ ਉਸਦੀ ਅਸਲ ਸਥਿਤੀ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
4. ਦਿਮਾਗ ਅਤੇ ਨਸ-ਨਾੜੀਆਂ ਦੇ ਰੋਗ: ਦਿਮਾਗ ਨਸ-ਨਾੜੀਆਂ ਸਬੰਧੀ ਰੋਗਾਂ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਭਰਮਾਰ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਨਪੀ ਚਿੰਤਾ, ਟੈਂਸਨਾਂ, ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ, ਆਤਮਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਲੜਾਈ-ਝਗੜੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਖਾ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਸੇਵਨ ਅਤੇ ਜੁਰਮਾਂ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਵੀ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗਾਂ ਦਾ ਹੀ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਸਿੱਟਾ ਹਨ। ਦਿਮਾਗ, ਨਮ-ਨਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਸੋਚ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੋਹਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ਇਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਖ਼ਤਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਨਾਲ ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਵੇ :
ਪਹਿਲਾਂ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਾਇਪਾਂ ਲੈੱਡ ਤੋਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ੍ਰ੍ਰ੍ਰਸਨ। ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲਣ ਕਾਰਨ ਲੈੱਡ ਦੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇਪਣ ਨੇ ਸਾਰੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਾਸੀਆਂ ਉੱਤੇ ਮਾਰੂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ। ਜਦੋਂ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਟੈਸਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਜ਼ਹਿਰ ਦੀ ਜਦ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗੀ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ਼ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗੀਆਂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈੱਡ ਦੇ ਜ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਐਲਾਨਿਆ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਕਿ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗਾਂ, ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਵਧਦੇ ਜ਼ੁਰਮਾਂ ਪਿੱਛੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦਾ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾਪਣ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
5. ਦਮਾ ਅਤੇ ਭਾਂਤ-ਭਾਂਤ ਦੀਆਂ ਅਲੈਰਜ਼ੀਆਂ: ਹੁਣ ਇਹ ਜਾਣਿਆ-ਪਛਾਣਿਆ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਦਮਾ ਅਤੇ ਐਲਰਜ਼ੀਆਂ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਘੁਸ ਚੁੱਕੇ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਤੀਹਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
6. ਜਿਗਰ, ਪਿੱਤਾ, ਗੁਰਦੇ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ: ਜਿਗਰ, ਪਿੱਤਾ ਅਤੇ ਗੁਰਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵੀ ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਚਲੇ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦਾ ਗੂੜਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਵਿੱਗਿਆਨੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਿੱਧ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
7. ਮੋਟਾਪਾ: ਮੋਟਾਪਾ, ਸ਼ੂਗਰ, ਦਿਲ ਅਤੇ ਲਹ ਨਾੜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਿਹਾ ਭਾਰੀ ਵਾਧੇ ਪਿੱਛੇ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਰੋਲ ਹੈ।
8. ਹੱਡੀਆਂ, ਜੋੜਾਂ ਅਤੇ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ: ਸਰੀਰ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਸਬੰਧੀ ਬਿਮਾਰੀਆਂ-ਤਕਲੀਫ਼ਾਂ ਦਾ ਹੜ ਹੀ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹੱਡੀਆਂ ਦਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਮਾਮੂਲੀ ਜਿਹੀ ਸੱਟ ਨਾਲ ਹੀ ਟੁੱਟ ਜਾਣਾ ਆਮ ਵਰਤਾਰਾ ਹੋ ਨਿੱਬੜਿਆ ਹੈ। ਚਮੜੀ ਅਤੇ ਵਾਲਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਭਾਰੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲ ਚਿੱਟੇ ਹੋਣਾ ਇੱਕ ਆਮ ਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਚਮੜੀ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਅੰਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੇ। ਇਹ ਸਭ ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਕਾਰਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
9. ਖੂਨ ਦੀ ਘਾਟ: ਅੱਜ ਪੂਰਾ ਖੂਨ (ਮਰਦਾਂ ਵਿੱਚ 15-16 ਗ੍ਰਾਮ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ 13-14 ਗ੍ਰਾਮ) ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਮਰਦਾਂ ਵਿੱਚ 10-12 ਗ੍ਰਾਮ, ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖੂਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 8-10 ਗ੍ਰਾਮ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਅੱਜ ਤੋਂ 20 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਲਗ ਮਰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੀਮੀਆ ਵਿਰਲਾ ਹੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਹੁਣ ਆਮ ਹੈ। ਖੇਤੀ ਰਾਹੀਂ ਖ਼ੁਰਾਕ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਪੈਸਟੀਸਾਈਡ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਖੂਨ ਨਹੀਂ ਬਣਨ ਦਿੰਦੇ।
10. ਕੈਂਸਰ: ਪਿਛਲੇ ਤੀਹਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੈਂਸਰ ਨਾਲ ਮੌਤਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਵਰਤਾਰਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।
11. ਜੀਨਾਂ ਦਾ ਵਿਗਾੜ: ਪੈਸਟੀਸਾਈਡਜ਼ ਦੇ ਮਾਰੂ ਅਸਰ ਸਿਰਫ ਮੌਜੂਦਾ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ। ਸਗੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਰੋਗੀ ਕਰਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜ਼ਹਿਰ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਨਜ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਗਾੜ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੈਨੇਟਿਨ ਮਿਊਟੇਸ਼ਨ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ, ਅਪਾਹਿਜ਼ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਪੀ ਜੀ ਆਈ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀਆਂ ਖੋਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਜੀਨ ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਖਰਾਬ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਵੱਡੇ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਹਨ।
12. ਉਮਰ ਦਾ ਘਟ ਜਾਣਾ: ਬਹੁਤ ਲੋਕ ਅਜਿਹੇ ਹੁੰਦੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੋਈ ਰੋਗ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਚੁੱਪ-ਚੁਪੀਤੇ ਹੀ ਦਸ-ਵੀਹ ਸਾਲ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
13. ਪਾਲਤੂ ਡੰਗਰਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ: ਪਾਲਤੂ ਡੰਗਰਾਂ, ਆਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਮਾਰੂ ਅਸਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੱਖ ਦਿਸ ਰਹੇ ਹਨ। ਗਾਵਾਂ, ਮੱਝਾਂ ਅਤੇ ਘੋੜੀਆਂ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਫੰਡਰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਬਹੁਤ ਵਧ ਗਿਆ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ 'ਤੇ ਹੀ ਗਰਭ ਠਹਿਰਦਾ ਹੈ। ਗਰਭ ਠਹਿਰਣ ਉਪਰੰਤ ਕੱਚਾ ਗਰਭ ਗਿਰਨ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵੀ ਆਮ ਹੀ ਹੈ। ਜੰਮਣ ਸਮੇਂ ਬੱਚੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵੀ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਦੁੱਧ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵੀਹ-ਤੀਹ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 25-30% ਘਟੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਵੇਰਿਆਂ ਦੇ ਸੂਏ ਵੀ ਇੰਨੇ ਹੀ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਘਟ ਗਈ ਹੈ। ਡੰਗਰਾਂ ਦੇ ਬਿਮਾਰ ਹੋਣ ਦੀ ਦਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵਧ ਗਈ ਹੈ। ਮਨੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਡੰਗਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਗਾਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੁਰਗੀਆਂ ਅੰਡੇ ਨਹੀਂ ਜਾਂ ਘੱਟ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅੰਡਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬੱਚੇ ਘੱਟ ਨਿੱਕਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਬੱਚੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮੁਰਗੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵੀ ਆਮ ਹਨ। ਜੰਗਲੀ ਪੰਛੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਨਣ ਕਿਰਿਆ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਘਟ ਰਹੀ ਹੈ।
ਜੇਕਰ ਦੁਧਾਰੂ ਅਤੇ ਅੰਡੇ ਮੀਟ ਵਾਲੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਂਲ ਭਰੇ ਹੋਣਗੇ ਜਾਂ ਉਹ ਰੋਗਾਂ ਦੇ ਮਾਰੇ ਹੋਣਗੇ ਤਾਂ ਕੀ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਵਸਤਾਂ ਸਾਡੀ ਸਿਹਤ ਬਣਾਉਣਗੇ ਜਾਂ ਵਿਗਾੜਨਗੇ?
14. ਬਨਸਪਤੀ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਉਤੇ ਪਏ ਅਸਰ: ਜਿੱਥੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਉੱਥੇ ਹੀ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਜੈਵ ਭਿੰਨਤਾ ਦਾ ਵੀ ਨਾਸ਼ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਲੋਪ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਸਿਰਫ ਕਣਕ, ਚਾਵਲ ਦੇ ਫਸਲੀ ਚੱਕਰ ਅਤੇ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੀ ਵਰਤੋਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਭੋਜਨ ਲਈ ਕੰਮ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਦਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪੂਰੀ ਭੋਜਨ ਲੜੀ ਤਹਿਸ-ਨਹਿਸ਼ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਪੂਰਾ ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਖੜਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਦਵਾਈਆਂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਭਰੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ ਤਾਂ ਕੀ ਉਹਨ ਦਵਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਣਗੇ? ਲੋਕ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਐਲੋਪੈਥਿਕ ਦਵਾਈਆਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਿ ਖੁਦ ਗੰਦੇ ਜ਼ਹਿਰ ਹਨ। ਸਾਡਾ ਭੋਜਨ ਸਾਡੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰਖਵਾਲਾ ਹੈ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦਾ ਸਮੂਲ ਨਾਸ਼ ਸਾਡੇ ਲਈ ਖ਼ਤਰੇ ਦੀ ਵੱਡੀ ਘੰਟੀ ਹੈ। ਇਹ ਹੀ ਤੱਥ ਦੁਧਾਰੂ ਡੰਗਰਾਂ ਦੇ ਭੋਜਨ 'ਤੇ ਵੀ ਇੰਨਬਿੰਨ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਕੈਮੀਕਲ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਪੌਦਿਆਂ ਸਾਡੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਜ਼ਹਿਰ ਘੋਲੇ ਹਨ ਉੱਥੇ ਹੀ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਬੇਹੱਦ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਗਾਇਬ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਅਸੀਂ ਅਨੇਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਲੋਪ ਹੋਏ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਹਿਰ ਕੱਢਣ ਦੀ ਸਮਰਥਾ ਸੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਵਾਂਝੇ ਹੋ ਗਏ ਹਾਂ।
ਕੈਮੀਕਲ ਖੇਤੀ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਅਤੇ ਸੂਖਮ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਪੌਦਿਆਂ ਅੰਦਰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤ ਬਖ਼ਸ਼ਣ ਦੀ ਸਮਰਥਾ ਘਟ ਗਈ ਹੈ। ਜਿਹਨਾਂ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਨਦੀਨ ਆਖ ਕੇ ਮਾਰ ਸੁੱਟਿਆ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਮਹਿਰੂਮ ਹੋ ਗਏ ਹਾਂ। ਇਹ ਪੌਦੇ (ਨਦੀਨ) ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ'ਤੇ ਸਾਡੇ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰਹਿਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਹੋ ਗਏ ਹਾਂ।
15. ਪਾਣੀ, ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਹਵਾ ਦੀ ਸਿਹਤ: ਸਮੂਹ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਧਰਤੀ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਹਵਾ ਦੀ ਸਿਹਤ ਨਾਲੋਂ ਤੋੜ ਕੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਜੇਕਰ ਧਰਤੀ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਹਵਾ ਦੀ ਸਿਹਤ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਅੱਜ ਸਾਡੀ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰ ਪਏ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਅਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਨੇ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਉਹ ਦਿਨ-ਬ-ਦਿਨ ਮੁਰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨਦਾਈ ਸ਼ਕਤੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਪੈਂਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਸੋ ਇਹਨਾਂ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੇ ਸਨਮੁੱਖ ਮਨੁੱਖ ਸਮੇਤ ਸਮੂਹ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਬਿਮਾਰ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਉਮਰ ਭੋਗਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੌਤ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਣਾ ਸੁਭਾਵਿਕ ਵਰਾਤਾਰਾ ਹੈ।
ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਕਟਾਈ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬਰਸਾਤਾਂ ਘਟ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਧਰਤੀ ਹੇਠਲਾ ਪਾਣੀ ਮੁੱਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤੀਹ, ਸੱਤਰ ਅਤੇ ਡੇਢ ਸੌ ਫੁੱਟ ਵਾਲੇ ਪੱਤਣ ਸੁਕ ਚੱਲੇ ਹਨ। ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਵਗਦੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪਾਣੀਆਂ ਨੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਨਿਰਮਲ ਪਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਕਰ ਛੱਡਿਆ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਡੂੰਘੇ ਪੱਤਣ 'ਤੇ ਜਿਹੜਾ ਪਾਣੀ ਬਚਿਆ ਹੈ ਉਹ ਭਾਰਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਪੀਣ ਲਈ ਹੀ ਕਾਰਗਰ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਹੀ। ਡੂੰਘੇ ਪੱਤਣਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਤਾਂ ਪੈਟਰੋਲ ਵਾਂਗ ਕਰੋੜਾਂ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਿੰਨਾਂ ਕੁ ਚਿਰ ਚੱਲੇਗਾ? ਕੈਮੀਕਲ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰ ਕੇ ਜੀਰੀ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਦੇ ਢੰਗ ਨੇ ਧਰਤੀ ਬਹੁਤ ਸਖਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਜਿਹਦੇ ਕਾਰਨ ਸੁੱਕੇ ਪੱਤਣ ਭਰਦੇ ਨਹੀਂ, ਧਰਤੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਘਟ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਕੈਮੀਕਲ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਜਿਉਂਦੇ ਰੱਖਣ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕਾਰਗਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨਹੀਂ ਦਿਖ ਰਹੀਆਂ। ਜਿਹੜੇ ਜੀਵ ਧਰਤੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਲਗਾਤਾਰ ਮਾਰਦ ਚਲੇ ਆ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਜੈਵਿਕ ਮਾਦੇ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਪੱਤੇ, ਘਾਹ-ਫੂਸ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸਾੜ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਨਿਯਮ ਹੈ ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਪੈਦਾਵਾਰ ਕੀਤੀ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਇਸਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਨਿਯਮ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪੌਦਿਆਂ-ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਮੋੜਨੀ ਅਤੇ ਉਸਨਨੂੰ ਗਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦੇ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਦੋਹੇਂ ਹੀ ਖਤਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਧਰਤੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਨਿਰੰਤਰ ਘਟਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਉੱਗੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਾਧੇ-ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੋਈ 32 ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਚਾਹੀਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਰਸਾਇਣਕ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨ ਤਿੰਨ ਤਾਂ ਨਕਲੀ (ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ, ਫਾਸਫੋਰਸ ਅਤੇ ਪੋਟਾਸ਼) ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਕਾਰਬਨ ਪੌਦੇ ਹਵਾ 'ਚੋਂ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਬਾਕੀ ਬਚੇ 28 ਕਿੱਥੋਂ ਆਉਣਗੇ?ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਇਹ ਤੱਤ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਉਪਲਭਧ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸੂਖਮ ਜੀਵ ਨੇ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿ ਅਸੀਂ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ, ਕੀੜੇਮਾਰ ਅਤੇ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਵਰਤ ਕੇ ਲਗਾਤਾਰ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਅੱਜ ਸਾਡੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਆ ਗਈ ਹੈ।
ਇਹ ਸਾਡੇ ਪਿਆਰੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਭਿਆਨਕ ਤਸਵੀਰ ਦੀ ਇੱਕ ਓਪਰੀ ਜਿਹੀ ਝਲਕ ਪੂਰੀ ਤਸਵੀਰ ਤਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਭਿਆਨਕ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਵਰਤਮਾਨ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮੌਤਾਂ ਦੇ ਦਰਦ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹੈ, ਭਾਵੀ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਧੁੰਦਲਾ ਹੈ, ਕੁਦਰਤ ਉੱਤੇ ਵੱਡੇ ਜੁਲਮ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਮਨੁੱਖਤਾ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਕੁ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਵਾਰਥੀ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਬਲੀ ਦਾ ਬੱਕਰਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
“ਜਬੈ ਬਾਣ ਲਾਗੇ ਤਬੈ ਰੋਸ ਜਾਗੇ।” ਬਾਣਾਂ ਨਾਲ ਵਿੰਨੀ ਇਸ ਪੰਜਾਬੀ ਕੌਮ ਦਾ ਰੋਸ ਕਿੱਥੇ ਹੈ? ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਬਾਣ ਦੇਖਣ ਲਈ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਅੱਖ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਆਓ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸੱਚ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰੀਏ। ਹੱਲ ਤਾਂ ਲੋਕ ਖੁਦ ਹੀ ਕੱਢ ਲੈਣਗੇ, ਆਮੀਨ!
No comments:
Post a Comment