ਜ਼ਹਿਰ ਮੁਕਤ ਖੇਤੀ ਦਾ ਸੱਦਾ

-ਹਰਮੇਲ ਪਰੀਤ

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖੇਤੀ ਮੰਤਰੀ ਸ: ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਲੰਗਾਹ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰ ਮੁਕਤ ਖੇਤੀ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਸੋਮਿਆਂ ਦੀ ਸੰਕੋਚਵੀਂ ਵਰਤੋਂ ਤੇ ਸੁਚੱਜੀ ਸੰਭਾਲ ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਵੀ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਲੰਗਾਹ ਹੁਰਾਂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਨੂੰ ਸ਼ੁਭ ਸੰਕੇਤ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦੈ। ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਹੀ ਸਹੀ ਪਰ ਕੁੱਝ ਗੁਆ ਲੈਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਹਿਰ ਮੁਕਤ ਖੇਤੀ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਹੈ। ਖੇਤੀ, ਵਾਤਾਵਰਣ ਤੇ ਸਿਹਤ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਕਈ ਗੈਰਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨ ਤੇ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਤਾਂ ਕਦੋਂ ਦੀਆਂ ਰਸਾਇਣਕ ਖੇਤੀ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਪੈਣ ਵਾਲੇ ਅਤਿ ਮਾੜੇ ਅਸਰਾਤ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਲਈ ਖੁਦ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਮੰਗ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਰਸਾਇਣਕ ਖੇਤੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਜਹਿਰਮੁਕਤ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਉਤਸਾਹਿਤ ਕਰੇ। ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦੀ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਖ਼ੈਰ ਹੁਣ ਰਾਜ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਇਹ ਸੁਨੇਹਾ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।

ਅਸੀਂ ਸਭ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡੀ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ਤੇ ਕੀੜੇਮਾਰ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦਾ ਦਖ਼ਲ ਬੇਹੱਦ ਵਧ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਾੜੀ/ਸਾਉਣੀ ਦੋਹੇਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਅ ਫਸਲਾਂ ਵਿਚ ਯੂਰੀਆ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਛੜੱਪੇ ਮਾਰਕੇ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਚਾਰ ਤੋਂ ਪੰਜ ਗੱਟੇ (ਬੈਗ) ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਤੱਕ ਜਾ ਪੁੱਜੀ ਹੈ। ਇਵੇਂ ਵੀ ਬੀ.ਟੀ. ਤੇ ਫੇਰ ਬੀ.ਟੀ. ਦੋ ਨਰਮਾ ਬੀਜਣ ਤੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਪਿੱਠ ਤੋਂ ਕੀੜੇਮਾਰ ਜ਼ਹਿਰ ਛਿੜਕਣ ਵਾਲੀ ਡਰੰਮੀ ਨਹੀਂ ਲੱਥੀ। ਮਹਿੰਗੇ ਭਾਅ ਦੇ ਬੀਜ ਬੀਜਕੇ (ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਇਹ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਬੀਜ ਕੀੜੇਮਾਰ ਜ਼ਹਿਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮਨਫੀ ਕਰਨਗੇ) ਵੀ ਕਿਸਾਨ ਨਰਮੇ ਦੀ ਫਸਲ 'ਤੇ ਘੱਟੋ ਘੱਟ 6-7 ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੈ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਸਾਡੀ ਖੁਰਾਕ, ਮਿੱਟੀ, ਪਾਣੀ ਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੋਵੇਂ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰ ਗਏ ਹਨ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਤੰਦਰੁਸਤ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਖਿੱਤਾ (ਪੰਜਾਬ) ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਘਰ ਬਣ ਗਿਐ। ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਵੀ ਭਿਆਨਕ ਤੋਂ ਭਿਆਨਕ। ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਹਰ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਦਰਜਨਾ ਮਰੀਜ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮੌਤ ਦੀ ਲੜਾਈ ਲੜ ਰਹੇ ਹਨ। ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ, ਜੋੜਾਂ ਦੇ ਦਰਦ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਹਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਹੁਣ ਉਮਰੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਘੇਰਾ ਘੱਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।  ਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਡੀ ਚਿੰਤਾ ਪ੍ਰਜਣਨ ਸਬੰਧੀ ਰੋਗ। ਔਰਤਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੇਆਪ ਗਰਭਪਾਤ ਹੋਣ ਦੀ ਦਰ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਜਨਮ ਕੁਦਰਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ। ਜਨਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜੰਮਣ ਵਾਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਦਰ ਵਿਚ ਇਜ਼ਾਫਾ ਦਰਜ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬੱਚੇ ਦਿਮਾਗ ਤੇ ਸਰੀਰ ਪੱਖੋਂ ਅਪਾਹਜ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਔਰਤਾਂ ਵਿਚ ਬਾਂਝਪਨ ਤੇ ਮਰਦਾਂ ਵਿਚ ਨਾਮਰਦੀ ਵੀ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜੋਕੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਬਾਪ ਬਣਨ ਦੀ ਤਾਕਤ ਆਪਣੇ ਦਾਦਿਆ ਨਾਲੋਂ ਮਸਾਂ ਅੱਧੀ ਬਚੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਉਂਦੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੱਕ ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਹੋਰ ਵੀ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਜਾਣੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਅਸੀਂ ਭੋਜਨ ਦੀ ਥਾਂ ਜ਼ਹਿਰ ਖਾ ਕੇ  ਭੁੱਖ ਮਿਟਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਸਿਰਫ ਭੁੱਖ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਟਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਮਹਿੰਗੇ ਬੀਜਾਂ, ਰੇਹਾਂ, ਸਪ੍ਰੇਹਾਂ 'ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਵੱਡੇ ਖਰਚਿਆਂ ਕਾਰਨ ਖੇਤੀ ਕਿਸਾਨ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਜੋਗੀ ਕਮਾਈ ਦਾ ਸਾਧਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਹੀ। ਕਿਸਾਨ (ਰੋਜ਼ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ) ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਜੋਖ਼ਮ ਵਿਚ ਪਾਕੇ ਕਮਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬੀਜ/ਖਾਦ/ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੀ ਝੋਲੀ ਦਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਪੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਨ ਤੇ ਬਾਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਿੱਸੇਦਾਰੀ ਵਾਲੀਆਂ। ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਿਖਾਈ ਕਰਵਾਉਣ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੰਗੇ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹ ਕਰਜੇ ਚੁੱਕਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਲੋਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਕਰਜੇ ਲੈ ਕੇ ਧੀਆਂ ਪੁੱਤਾਂ ਦੇ ਵਿਆਹਾਂ 'ਤੇ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਸੁੱਖ ਸਹੁਲਤਾਂ ਜੁਟਾਉਣ ਲਈ ਕਿਉਂ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਉਤੋਂ ਉਤੋਂ ਇਹ ਸਵਾਲ (ਸਗੋਂ ਦੋਸ਼) ਬੜਾ ਸਟੀਕ ਲੱਗਦੈ। ਜੇਕਰ ਪੈਸੇ ਜੇਬ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਖਰਚ ਕੰਟਰੋਲ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਚਾਦਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਪੈਰ ਪਸਾਰਣੇ ਸਿਆਣਪ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਉੰਕਾ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਵਿਚਾਰਨਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕਿਸਾਨ ਦੀਆਂ ਉਪਜਾਈਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਐਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਇਹ ਹੱਕ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂਂ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਾਲੀਮ ਦਿਵਾਵੇ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੁੱਖ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੇਵੇ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਖੇਤੀ ਮਾਹਿਰ ਡਾ: ਦਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਤੀਮਹੀਨਾ ਬੱਝਵੀਂ ਆਮਦਨ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਅਸਲ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਜ਼ਹਿਰ ਮੁਕਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋ ਸਵੈਮਾਨੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸ ਖਾਤਰ ਇਸ ਨੂੰ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਦੇ ਚੁੰਗਲ 'ਚੋਂ ਕੱਢਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਉਹਦੇ ਲਈ ਕੁਦਰਤੀ ਵਸੀਲਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਨਿਰਭਰਤਾ ਖ਼ਤਮ ਕਰਕੇ ਕੀਤੀ ਖੇਤੀ ਹੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਤਮ ਨਿਰਭਰ ਬਣਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜ਼ਹਿਰ ਮੁਕਤ ਖੇਤੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਨਹੀਂ ਪਰ ਮੰਜ਼ਿਲ ਵੱਲ ਜਾਂਦਾ ਰਾਹ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ। ਸੋ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਰਸਾਇਣਕ ਖੇਤੀ ਦੀ ਥਾਂ ਹੁਣ ਕੁਦਰਤੀ (ਜ਼ਹਿਰ ਮੁਕਤ) ਖੇਤੀ ਲਈ ਖੋਜਾਂ 'ਤੇ ਧਨ ਖਰਚੇ। ਰਸਾਇਣਕ ਖੇਤੀ ਨਾ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਭੁੱਖੇ ਮਰ ਜਾਵਾਂਗੇ, ਇਹ ਬੇਈਮਾਨਾ ਰਾਗ ਆਲਾਪਣਾ ਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦੈ। ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਦੇਸ਼ ਕਿਊਬਾ ਦੇ ਲੋਕ ਜ਼ਹਿਰ ਮੁਕਤ (ਕੁਦਰਤੀ) ਖੇਤੀ ਕਰਕੇ ਭੁੱਖੇ ਨਹੀਂ ਮਰੇ, ਸਗੋਂ ਸਮਰੱਥ ਬਣੇ ਹਨ। ਜੈਵਿਕ ਖੁਰਾਕੀ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਨਿਰਯਾਤਕ ਬਣੇ ਹਨ। ਫੇਰ ਅਸੀਂ ਸਮਰੱਥ ਹੋਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਭੁੱਖੇ ਕਿਉਂ ਮਰਾਂਗੇ? ਇਸ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦੈ ਕਿ ਰਸਾਇਣ ਖਾਦਾਂ 'ਤੇ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਵੱਡੀ ਸਬਸਿਡੀ ਵਿਚੋਂ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ, ਜਹਿਰ ਮੁਕਤ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਰਾਸ਼ੀ ਪ੍ਰਤੀਏਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਜ਼ਹਿਰ ਮੁਕਤ ਖੇਤੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਬਲ ਮਿਲੇਗਾ ਤੇ ਇਹੀ ਲਹਿਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਿਤ ਵਿਚ ਹੈ।